Naviqator


Arxiv

201139
201230
201312
20151
201633
201755
201865
201955
20234
20242

Yaranma tarixi:

Əsl Azərbaycan və türk sözlərinin tapılması

Zaman keçdikcə bütün dillərdə olduğu kimi Azərbaycan (türk) dilinə də yeni terminlər əlavə olunmuşdur. Bunu üçün səbəb siyası, iqtisadi, mədəni, ticarət əlaqələri, elm və texnikanın inkişafı olub.

Alınma sözlər iki qrupa bölünür: ərəb-fars dillərindən alınma və rus, avropa dillərindən alınma sözlər.

Bu sözləri aşkar etmək üçün bir sıra qaydalar var. Bunların bəzilər bizə 100% dəqiq cavab verir, bəzilərində isə müəyyən istisnalar var. Ona gərə hər bir qaydanın yanında onun dəqiqliyini faiz ilə göstərəcəyik:

İndi isə Azərbaycan sözləri olmasına əsas verən şərtləri yazaq

Amma bu qaydaları nəzərə ala bilməyəcəyik. Çünki biz burada təkcə sözün başlanğıc formasını yoxlamırıq. Yuxarıdakı sonluqlar isə şəkilçi də ola bilər.

Bu qaydalardan kənara çıxan Azərbaycan və alınma sözləri lüğət kimi saxlayıb yoxlayacağıq. Yoxlama zamanı ilk olaraq verilən sözün lüğətdəki sözlərlə başlaması müəyyənləşdirilir. Tapılarsa 100% alınma və ya Azərbaycan sözü sayılır. Sonra istisnası olmayan qaydalarla yoxlanır. Uyğunluq olarsa 100% alınma sayılır. Sonra isə dəqiqliyi 100%-dən az olan qaydalar yoxlanır. Hər bir növbəti qayda yoxlanarkən dəqiqlikdən kənarda qalan hissənin faizi hesablanıb əvvəlkini üzərinə gəlinir. Bunu misal ilə izah edək.

Sentyabr sözü ahəng qanununa tabe deyil. Deməli 75% dəqiqliklə alınma sözdür.
Sonunda qoşa samit var. Deməli 100-75=25 və 25-in 60%-i edir 25*0.6=15%.
Bunu da 75-in üzərinə gəlirik. 75+15=90%
Deməli sentyabr sözü 19% dəqiqliklə alınma sözdür.

Qonokokk sözü qoşa samitlə bitir. 60% dəqiqliklə alınmadır. Yerdə qalır şübhəli 40%.
Tərkibində eyni qoşa samit var, deməli 40-in da 70%-ni tapıb 60%-in üzərinə gəlirik. 40*0.7=28%. Deməli, 60+28=88%. Bu dəqiqliklə qonokokk sözü alınma sözdür.

Əgər sözün alınma olması dəqiqliyi 50%-dən az olarsa, onda 100%-dən həmin dəqiqliyi çixib sözün (100-dəqiqlik)% ilə Azərbaycan sözü olmasını iddia edirik.

Azərbaycan sözləri üçün bir qayda da var ki, sonu k hərfi ilə bitən Azərbaycan sözlərı saitlə başlayan şəkilçi qəbil edərkən k hərfi y-ya keçir (dəstək - dəstəyi, dəstəyə). Alınma sözlərdə isə olduğu kimi qalır (mühərrik – mühərrikin, mühərrikə, Babək – Babəkə). Amma bu qayda şəkilçi ilə əlaqəli olduğu üçün bunu istifadə edə bilməyəcəyik.

Deyilənləri parktik olaraq burada yoxlaya bilərsiniz.

Digər məqalələr

Hecalama

Azərbaycan mətnini hecalara ayırmaq üçün müəyyən qaydalar var. Ən birinci qayda odur ki, Əvvəlcə onu deyək ki, sözlərdə olan saitlərin sayı qədər heca var. Samit səs özündən sonrakı saitin yaratdiği hecaya daxil olur..

Fellərin şəkildəyişməsi

Bu məqalədə felin başlanğıc formasını götürüb ona qrammatik şəkilçilər əlavə etməklə bütün mümkün söz formalarını alacağıq. Hər bir hal üçün istisnalar mövcuddur.

Omonimlik problemi

Omonim sözlərin yazılışı, hətta deyilişi eyni olsa da onlar müxtəlif leksik məna ifadə edir. Bu cür sözlər təbii dilin analizində böyük problemlər yaradır.

Stop-sözlərin müəyyən edilməsi

Stop sözlər (doldurucu sözlər, nida, qoşma, ədat, modal) əslində təhlil baxımından mənasız sözlərdir. Bunların bəziləri danışarkən şəxsə fikirləşmək üçün vaxt qazanmaq imkanı yaradır, bəziləri isə emosional təsiri artırmaq üçün işlənir. Yazıda tək-tək də olsa rast gəlinir.

© Müəllif hüquqları qorunur

Bu saytdakı bütün məqalələr Cəfər N.Əliyev tərəfindən yazılıb. Onlar hər hansı üçüncu şəxs tərəfindən digər resurslarda çap edilərsə mənbə və müəllifin adı göstərilməlidir. Sayt özü həmin şərtlərə əməl edir.